Oyunlar, oyun ortamındaki kişiler ve çevresel koşullara göre farklılık gösterebilmektedir. Aynı oyun farklı bir yerde farklı kişilerle oynandığında daha zevkli, daha sıkıcı, daha öğretici vs. olabilir. Bununla birlikte oyunların kendi iç yapısı da farklı çocuklara hitap etmesini sağlayabilmektedir. Burada bilinmesi gereken her oyunun her çocuk için aynı anlamı ifade etmediği gerçeğidir.
Oyunlar yapısı ve katılımcı sayısına göre dört grupta incelenebilir:
Bireysel Oyunlar: Yanlızca oyuncu ve oyun materyalinin bulunduğu bireysel oyunlar genel olarak önceden belirlenmiş görevin tamamlanması mantığı üzerine kurulmuştur. Amaç, verilen ipuçlarını doğru değerlendirip mantıksal çıkarımlarla sonuca ulaşabilmektir. Görevler basit ilk seviyelerden gittikçe zorlaşan ileri seviyelere doğru ilerler. Oyuncunun tek arkadaşı oyun materyali olduğu için yaşına uygun ve ilgi çekici olması çok önemlidir.
Karşılıklı Oyunlar: İki oyuncunun basit veya karmaşık oyun materyali üzerinde birbirlerine üstünlük sağlamaya çalıştıkları oyun türüdür. Kurallar oyun öncesinde belirlenmiş ve her iki oyuncu eşit şartlara sahip bir şekilde oyuna başlanır. Oyunda kullanılan materyaller bireysel oyunlara göre daha basit olabilmektedir. Bu oyunlarda önemli olan, rakibin size karşı yaptığı hamlelerdir. Bu tip oyunlarda farklı rakiplerle oynamak farklı stratejiler görmeyi sağlayacağı için bu durum oyuncunun kendini geliştirmesi konusunda ciddi bir avantajdır.
Grup Oyunları: Genel olarak 4 veya daha fazla katılımcıyla oynanan oyunlarda amaç, grup içerisinde doğru hamlelerle birinci olabilmektir. Oyun sırasında birden fazla rakibiniz olduğu için çok daha fazla stratejiyle mücadele etmek gerekmektedir. Oyunlar materyaller ile oynanabileceği gibi hiçbir materyal olmaksızın soyut kavramlarla da oynanabilmektedir. Materyaller genel olarak basit olup oyunda önemli olan oyuncuların performansı ve geliştirecekleri stratejilerdir.
Takım Oyunları&Sporları: 2 veya daha fazla kişiden oluşmuş takımların birbirini yenmeye yönelik hamleler yaptığı oyunlardır. Oyuncular takım içerisinde aynı veya farklı görevler alabilirler. Önemli olan ,her oyuncunun oyun başında takım tarafından aldığı sorumluluğu yerine getirmesidir. Kalabalık takımlarda takım lideri&kaptanı kendi görevini yerine getirmekle beraber takımın uyum içerisinde oynamasını sağlar. Sorumluluk bilicinin en yüksek olduğu oyun türüdür.
Çocukların daha çok eğlendiği oyun ortamlarını zenginleştirmek ve bu şekilde oyun oynayarak elde edebileceği gelişimi desteklemek oldukça önemlidir. Bu nedenle oyun türlerine bakıldığında çocuğun daha çok oynadığı-oynamak istediği oyunları oynamasına yardımcı olmak veya oyun materyallerini edinmek önemlidir. Daha önemlisi ise çocuğun ısrarla oynamak istemediği oyun türlerinden neden kaçındığını tespit etmektir. Her çocuğun her oyunu sevmeyeceği gerçeğiyle birlikte bir çocuğun ısrarla hiçbir grup oyununa katılmak istememesi gibi durumlar müdahaleye etmeyi gerektirebilir. Çocuğun oyun ortamından kaçınma sebepleri bulunarak bunların giderilmesi ve başka çocuklarla da uyum içerisinde oynayabilmesine yardımcı olmak gerekir. Çocukların sosyal ilişkilerinin büyük bir kısmını oyun ortamında kurdukları düşünüldüğünde arkadaşlarıyla oyun oynamakta zorlanan bir çocuğun büyüdüğünde çevresiyle sağlıklı bir sosyal ortam kurması da beklenemez.
Sürekli grup oyunları tercih eden çocuklarda ise genelde bir oyunu tek başına anlayıp görevi yerine getirme gibi becerilerin gelişmediği fark edilir. Bu durum ileride kendi başına sorumluluk alıp sonuca ulaşmayı gerektiren becerilerin gelişmemesine sebep olabilir. Bireysel oyunlardan kaçınan çocuklarda genel olarak başaramamaya yönelik ön yargıların olduğu görülmektedir. Bu durumun giderilebilmesi için tercih edilen bireysel oyunun çocuğun yaşına uygun olması ve içerdiği görevlerin basitten zora doğru sıralanması önemlidir. Basit görevlerde başarabilme duygusunu yaşayan çocuklar zor görevlerde daha özgüvenli olabileceklerdir.
Takım oyunlarından kaçınan çocuklarda ise genel olarak sorumluluk bilincinin zayıf olduğu görülmektedir. Takım oyunlarında sergilenen performans takımın başarısını veya oyun hazzını da etkilediği için bazı çocuklar bu tip oyunlarda yer almak istemezler.
Sorumluluk bilincinin ilerleyen yaşlarda ne kadar önemli olduğu düşünüldüğünde çocuğun takım oyunlarında yer alabilmesini sağlamak gelişimi için oldukça önemlidir. Oyun arkadaşlarının fazlasıyla öneme sahip olduğu bu oyun türünde çocuğun "fiziksel ve psikolojik" yaşıtlarıyla oynaması oldukça önemlidir. Takım içerisinde alınan sorumlulukların da kademeli olarak artırılması oyuna ısınma konusunda önemli bir etkendir.
Karşılıklı oyunlar genel olarak özgüven duygusu üzerine kurulmuştur. Oyunlar birebir oynandığı için kaybetme korkusu yaşayan çocuklar genelde bu tip oyunlara katılmak istemezler. Bilhassa ailelerin erken yaşlarda "kazanma&kaybetme" duygularını fazlaca işlemeleri ,çocuklarda kaybetme korkusunun erken oluşmasına ve özgüven zaafına sebep olabilmektedir. Aile ve çocukta, oyunu kazanma ve kaybetmenin yalnızca bir araç olduğu, asıl amacın ise; oyundan keyif alma ve diğer oyuncularla sağlıklı iletişim kurabilme olduğu bilincinin , yerleşmesi gerekmektedir. Bu sayede çocuklar oyun oynamaktan korkmak yerine oyun ortamında bulunmanın hazzını yaşamaya başlayacaklardır.
Bir sonraki yazı: Bilgisayar Oyunları Öcü mü?
Ümit Kenan YAVUZ
Zeka Oyunları Eğitmeni & Oyun Danışmanı
