Uzun zamandır eğitim kamuoyunu meşgul eden 7354 sayılı Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun öğretmenlerin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülüklerini düzenlediğinden söz edilemez. ÖMK, kanun yapma tekniğine, Anayasa’da düzenlenen “idari” düzenleyici işlemlerin hukuki mahiyetine, normlar hiyerarşisi ilkesine aykırı şekilde hazırlanmıştır. Böylece kanunla düzenlenmesi gereken alan, Milli Eğitim Bakanlığı’nca hazırlanacak yönetmeliğe bırakılmıştır. Kanunun amacının, sadece Bakanlığa yetki vermek ve Anayasa’ya uygunluğu şeklen sağlamak olduğu anlaşılmıştır.
Öğretmenlik Meslek Kanunu, 3 Şubat 2022’de yasalaştı. Yasadan yaklaşık üç ay sonra 12 Mayıs 2022 günü Aday Öğretmenlik ve Kariyer Basamakları Yönetmeliği yayınlandı. Gerçekte 12 maddeden oluşan yasanın Ana muhalefet Partisi CHP, 130 milletvekilinin imzasıyla kanunun iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Eğitim Sen de yönetmeliğin pek çok maddesinin iptali ve yürütülmesinin durdurulması ve iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurulmasına karar verilmesi talebi ile Danıştay nezdinde dava açtı. Dava Danıştay tarafından henüz karara bağlanmamıştı.
Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun ve Öğretmenlik Kariyer Basamakları sınavının iptali için 15 eğitim sendikası olarak 14 Ekim 2022’de bir araya gelerek MEB’i uyarıldı. 2 Kasım 2022’de ise, ortak metni esas alan basın açıklamaları yaparak bir günlük iş bırakıldı. İlk kez 15 eğitim sendikası, Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun ve sınavın iptali için ortak metne imza atarak ve ortak eylem yaparak tarihsel bir değere sahip ciddi bir çalışma yürüttü. Anayasa Mahkemesi’nin, farklı siyasi renklerdeki bu eğitim sendikalarının Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun iptali konusunda hemfikir olmamızı dikkate alacağı soylenerek, AYM ye kanunun iptali için dava açıldı.
Bu gelişmelerle, Anayasa Mahkemesi’nin çağrısı üzerine 5 Temmuz 2023 günü, 7354 sayılı ‘yanlış’ Öğretmenlik Meslek Kanunu hakkında Eğitim Sen başkanlığında diğer sendiklarında görüşleri doğrultusunda sözlü sunum yapıldı. Öğretmenlik Meslek Kanunu adını hak etmeyen 7354 sayılı yasa hakkında Anayasa Mahkemesi yargıçlarına sunduğumuz görüşlerimizi eğitim kamuoyu ve demokratik kamuoyu ile Öğretmenler Ne istiyor başlığı altında paylaşmak isteriz.
ÖMK; ÖĞRETMENLER İÇİN BİR DOĞUM SANCISIMI YOKSA YENİ BİR UMUT IŞIĞI MIYDI ?
Öğretmenlik Meslek Kanunu hazırlanırken, öğretmenlik mesleği ile ilgili uluslararası sözleşmeler, yol gösterici belgeler, ulusal ve uluslararası deneyimlerden yararlanılmamıştır. Öğretmenlik Meslek Kanunu hazırlanırken çağdaş dünyada eğitim çalışanlarının uluslararası yasası olarak değer gören Öğretmenlerin Statüsü Tavsiyesi’nden yararlanılmamıştır.
ILO-UNESCO ortak belgesi olan Öğretmenlerin Statüsü Tavsiyesi ile mesleğe hazırlama (seçme, yetiştirme programı ve kurumları), yetkinleştirilme, istihdam ve kariyer (giriş, ilerleme ve yükselme, istihdam güvencesi, disiplin usulleri vd.), öğretmenlerin hakları ve ödevleri (mesleksel özgürlükler, tüm öğretim sistemi arasındaki ilişki vd.), öğretimin etkililiği için uygun koşullar (çalışma süresi, yıllık ücretli izinler, eğitim izinleri vd.), aylıklar, sosyal güvenlik (iş kazaları ve meslek hastalıkları, yaşlılık yardımları vd.) hususlarında mesleki standardı korumaya yönelik temel ilkeler ortaya konulmuş, yol gösterici ve genel bir çerçeve çizilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı bu belgeden yararlanmamıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı öğretmenlik mesleğinin kariyer sistemine uygun olmadığını, mesleğe bir katkı sağlamadığını, alışılageldik uygulamalarda bir fark yaratmadığını 2006’dan bu yana deneyimlemiştir. 2006’da sadece bir kez yapılan sınavla eğitim sistemi içinde yer alan 106 bin 536 öğretmen uzman öğretmen olarak atandıktan sonra sınav tekrarlanmamıştır. Bu deneyimin sonucunda Milli Eğitim Bakanlığı, yapay bir şekilde uygulanan kariyer hiyerarşisinin, öğretmenlerin statülerinin iyileştirilmesine, mesleki ve kişisel gelişimlerinin sağlanmasına katkı sağlayamayacağı, eğitim sistemini çağdaş bir yapıya kavuşturma amacına hizmet etmediği değerlendirmesi ile uygulamaya devam etmemiştir.
Bakanlığın kariyer basamakları uygulamaları akademik araştırmalara da konu edilmiş, kariyer basamaklarının eğitimde olumlu etkiler oluşturmadığına ilişkin sonuçlara ve tespitlere ulaşılmıştır. Öğretmenlerin yeni sisteme yükledikleri anlamlara ilişkin yapılan akademik araştırmada öğretmen ve yöneticilerin çoğunluğunun, sistemin ‘adaletsiz, gereksiz, ayırımcı ve yetersiz’ olduğu görüşünü benimsedikleri saptanmıştır. Yine araştırmalarda kadın öğretmenlerin uzman öğretmenlerin toplamına oranının oldukça düşük olduğu saptanmıştır. Bu bulgu kadın öğretmenlerin evdeki rol ve işlevlerinin ağırlığının sınava olumsuz yansıması olarak değerlendirilebilir.
Milli Eğitim Bakanlığı, yetkili sendika dışında yüz binlerce üyesi olan eğitim sendikalarının bırakınız katılımını sağlamak, görüşme taleplerine bile cevap vermemiştir, ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı’nın önünde yapılmak istenen basın açıklamalarına izin verilmemiştir. Öğretmenlik Meslek Kanunu tasarısı TBMM Komisyonu ve Genel Kurul’a getirilince muhalif siyasal partilerin görüşleri dikkate alınmamıştır. Demokratik bir katılımın olmadığı koşullarda ortaya çıkarılan Öğretmenlik Meslek Kanunu, başta Anayasa’ya aykırılık olmak üzere çok ciddi sorunlar içermektedir.
Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun Dışladığı Eğitim Emekçileri Kimlerdir?
Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun amacı, “eğitim ve öğretimi yürütmekle görevli öğretmenlerin atamaları ve mesleki gelişimleri ile kariyer basamaklarında ilerlemelerini düzenlemek” olarak ifade edilmiştir. İlerleyen maddelerde bu genel amaç “aday öğretmenlik ve kariyer basamakları sistemine” olmak üzere iki, mali yönü ile 4 maddeye indirgenmiş olarak düzenlenmiştir. Öğretmenlik Meslek Kanunu adında ifade edilenden çok daha az bir içerik taşıyan kanundur. Yasanın kapsamadığı, dışarıda bıraktığı eğitim emekçileri şunlardır:
- 1. Öğretmen yetiştiren fakülte mezunu olup sayıları 500 bini aşan işsiz öğretmenler
- 2. Öğretmenlerin eğitim hizmeti üretirken eğitim ortamlarını hazır hale getiren idari, teknik ve yardımcı personel
- 3. Sayıları 100 bine yaklaşan ücretli öğretmenler
- 4. Güvencesizliği her an hisseden sözleşmeli öğretmenler
- 5. Özel okullarda, özel rehabilitasyon merkezlerinde, özel özel eğitim kurumlarında çalışan 200 binin çok üzerinde çalışma koşulları çok ağırlaşmış olan özel sektör öğretmenleri
- 6. Engelli öğretmenler
- 7. Hizmeti 10 yılın altında olan öğretmenler
Aday Öğretmenleri Bekleyen Tehlikeler Nelerdir?
Aday öğretmenler için uygulanan merkezi yazılı sınav Öğretmenlik Meslek Kanunu ile kaldırılmış, “keyfiliğe açık “mülakat”a benzer bir işleyişle başarılı olan ve olmayan aday öğretmenleri belirleme görevi Adaylık Değerlendirme Komisyonu’na bırakılmıştır. Bu komisyonun alacağı kararlara ilişkin belirsizliklerin ve keyfiliklerin, eğitim barışına vurulan bu darbeyi zaman içinde daha da büyüteceği ortadadır. Bu belirsiz ve keyfi sürecin öğretmenlerin örgütlenme özgürlüğünü de engelleyeceği kolayca öngörülebilir.
Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun 5/1. fıkrasında, aday öğretmenliğe atanma şartlarından birisi olarak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması hükme bağlanmıştır. “7/4/2021 tarihli ve 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’na göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılmış olma” hükmü yer almaktadır. Kanun’a göre yapılacak arşiv araştırması ve güvenlik soruşturmasına göre mesleğe atanma, başta hukuk devleti ilkesi olmak üzere anayasaya aykırıdır.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kamu görevlilerinin özlük hakları bağlamında kanunilik ilkesi bakımından da Anayasa’ya aykırıdır. Anayasa’nın 128’inci maddesinin birinci fıkrası kapsamındaki görevleri yürüten bütün personelin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülüklerinin kanunla düzenlenmesi gerekir. 7315 sayılı Kanun’a göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının esas ve usulleri (söz gelimi kim tarafından yapılacağı, kapsamının ne olduğu, soruşturma ve araştırmaya hangi bilgi ve belgelerin konu olacağı, elde edilen verilerin muhafaza ve yok edilme usulü) net bir biçimde kanun formunda ortaya konmamış ve bu hususların belirlenmesi idarenin düzenleyici işlemlerine bırakılmıştır. Oysa bir kamu görevlisi olan öğretmen statüsünde olmaya aday kişilere yönelik yapılacak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının usul ve esaslarının kanun düzeyinde belirlenmesi ve idarenin keyfi işlem ve eylemlerine terk edilmemesi gerekirdi. İptal istenen ibare, bu nedenle Anayasa’nın 128’inci maddesine aykırıdır.
Aday Öğretmen Yetiştirme Programı’nın içeriği bilinmemektedir. Program, 11/3/2022 tarihli ve 31775 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Personeli Hizmet İçi Eğitim Yönetmeliği’ne göre oluşturulan Eğitim Kurulu tarafından oluşturulacaktır. Yetiştirme programının oluşturulmasında kanun bir çerçeve çizmemiş, bu alanda yetkinliği tartışmasız olan üniversiteler program belirlemenin dışında tutulmuştur. Yine kurulda eğitim ve bilim iş kolunda örgütlü sendikaların temsilcilerine yer verilmemiş, sistemin taraflarının kurulda temsil edilmeleri hususu eksik bırakılmıştır.
Kanunun 5. maddesi adaylık değerlendirmesinin çerçevesini çizmemiştir. Değerlendirme politik saiklerle atanan yöneticilerin takdirine terk edilmiştir. Değerlendirme komisyonları üyelerinin atama ve görevlendirmeleri davalı Bakanlığın mülakata yönelik siyasi kayırmacı yaklaşımı ile oluşmuşken, aday öğretmenliğin sadece bu komisyonun değerlendirmesi esas alınarak kaldırılması, objektif kriterlerin esas alınmadığının göstergesidir. Öğretmenlerin adaylıkları, Değerlendirme Komisyonu tarafından yapılan değerlendirmelerle değişik gerekçelerle, özellikle de siyasal kayırmacılık gibi kaygılarla kaldırılamayabilecektir. Adaylığın kaldırılmasında komisyonun objektif değerlendirme esasları dışına çıkmasına imkân yaratılmıştır. Ayrıca yetiştirme programı sonrasında komisyon tarafından adayların başarılı bulunacağı ifade edilmesine rağmen, “başarılı sayılmaya” dair hiçbir ölçüt ve tanımlama da yer almamıştır. Komisyonun hangi esaslara göre değerlendirme yapacağı konusunda da hiçbir objektif belirleme bulunmamaktadır. Kariyer ve liyakat ilkesini hâkim kılmaktan uzak nitelikteki düzenlemenin sakatlığı ortadadır.
Kanun’un 5. maddesinin 4. fıkrasının c) bendinde özetle, adaylık süreci içerisinde aday öğretmenin aylıktan kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması cezası alması halinde görevine son verileceği ve üç yıl süreyle öğretmenlik mesleğine alınmayacağı ifade edilmektedir. Bu yaklaşım dengeli ve orantılı olmayan cezacı bir yaklaşımı ortaya koymaktadır. Ayrıca bir fiil nedeniyle birden fazla ceza verilemeyeceği ilkesini de ihlal etmektedir.
Kariyer Basamakları Sisteminin Telafisi İmkânsız Olası Sonuçları Nelerdir?
Kanunun 3. maddesinin 4. fıkrası, öğretmenliği üç basamağa ayırmaktadır. Böylece “ihtisas mesleği” olarak tanımladığı öğretmeni, çelişkili biçimde üç ayrı uzmanlık düzeyine daha ayırmaktadır. Artık okullarda “öğretmen, uzman öğretmen ve başöğretmen” vardır. Bakanlık, nitelikleri itibariyle birbirinden farklı olduğunu varsaydığı üç unvan oluşturmuştur. Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun mali hükümlerinin yürürlüğe girdiği tarihten bu yana kariyer basamaklarının olumsuz sonuçları açık biçimde ortaya çıkmıştır:
Kanun, eğitim barışını tehdit etmektedir, eşitsizlik yaratmaktadır ve “eşit işe eşit ücret ilkesini ihlal etmektedir. Aynı okulun içinde, yasada açıkça tanımlanmış görev, yetki ve sorumlulukları olmamasına karşın uzman ve başöğretmenlerin aldıkları maaş farkı, bu unvanlara sahip olmayan 400 bine yakın, hizmet yılı 10 yıldan daha az olan öğretmenin kamu yönetiminde adalete ve hukuka olan güvenini sarsmıştır, ortaya çıkan adaletsizlik eğitim barışını olumsuz etkilemiştir.
Kanun eğitim barışını, yeni ayrımlar yaratarak tehdit etmektedir. Kanun tartışmaları boyunca “öğretmenlerin niteliğini artıracağız” söylemi, unvanı olan öğretmenin diğer öğretmenlerden daha nitelikli olduğu algısına yol açmıştır. Böylece “nitelikli ve nitelikli olmayan öğretmen” ayrımı doğmuştur.
Öğretmenlik Meslek Kanunu, veliler ve öğrenciler arasında eşitsizliğe yol açarak eğitim barışını tehdit etmektedir. Kanunun ortaya çıkardığı sonuçlar açısından şunu açıkça söyleyebiliriz: Tatil sonrasında 2023-2024 eğitim ve öğretim yılı başlarken sınav odaklı, yüksek başarı odaklı bir sistemde veliler okula geldiğinde beş ayrı öğretmenle karşı karşıya kalmaktadır: Ücretli öğretmen, sözleşmeli öğretmen, öğretmen, uzman öğretmen, başöğretmen. Bir veli kayıt için ilkokula gittiğinde MEB’in kariyer sistemi ile yarattığı algıya bakarak çocuğunu, öğrencisini hangi öğretmenin olduğu sınıfa kaydettirmek ister? Ücretli öğretmenin mi? Öğretmenin mi? Uzman öğretmenin mi? Yoksa başöğretmenin mi? Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun yol açtığı algıya bakarak farklı statü ve unvanlara sahip öğretmenlerin çocukları başarıya götürme konusunda eşit bir eğitim vereceği düşünülebilir mi? Bu durumda Öğretmenlik Meslek Kanunu oluşturduğu kariyer basamakları ile Anayasanın “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.” diyen 42. maddesinde geçen eğitim hakkının yurttaşlar nezdinde farklı sonuçlar ortaya koymasına seyirci kalmaktadır. Yurttaşların eşitlik ve adalet fikri zedelenmektedir, ayrıca okul içinde velilerin okul idaresi ile öğretmen seçiminde çatışma ve gerilim yaşanacaktır.
Ayrıca Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun okullarda yol açtığı gergin ve rekabetçi ortam, öğretmenlerin bilgilerini, becerilerini, şefkatlerini öğrencilerden uzaklaştırmalarına neden olmaktadır. Öğretmenler için de sınav odaklı bir sistem yerleştirilmek istenmektedir. Bu da öğrenciler açısından eğitim hakkının yeterince karşılanamaması anlamına gelmektedir.
Anayasa’ya aykırı biçimde Uzman Öğretmenlik Eğitim Programı’nın (180 saat) ve Başöğretmenlik Eğitim Programı’nın (240 saat) genel çerçevesi Öğretmenlik Meslek Kanunu’nda ortaya konmamıştır. Bu programlar için öğretmenlerin günde 6 saat ayırdığı varsayılırsa yaklaşık 30-40 iş gününü kapsayan bir eğitim programına katılım ve bir sınavla uzman ve başöğretmenlik unvanlarının verilerek bunun ciddi maaş farkı ile sonuçlanması, adalet duygusunu sarsmakta ve aklın sınırlarını zorlamaktadır.
Öğretmenlik Meslek Kanunu’na göre kademe ilerlemesi cezası almış bir öğretmen uzman öğretmenlik ve başöğretmenlik yazılı sınava başvuramamaktadır. Geçmişe yönelik bir cezai yaptırım içeren ve aynı zamanda “aynı fiilden dolayı kişiye birden fazla ceza tesis edilemez” ilkesine aykırı olan bu hüküm, sadece sendikal eylemlerinden dolayı haksız biçimde ceza almış öğretmenlerin yeniden ve yeniden cezalandırılması anlamına gelmektedir.
Tüm sendika bileşinlerinin ve öğretmenlerinin talebi, telafisi imkânsız sonuçlar doğuracak olan ve Anayasa’ya aykırı hükümler içeren Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun iptali demokratik katılımın geregidir,seklinde yorumlanmıştır.
MUTLU ETMEYEN, BEKLENEN HABER ... AYM, ÖMK KARARLARININ BİR KISMINI İPTAL ETTİ...
Anayasa Mahkemesi ÖMK kararı verdi. Yüksek Mahkeme, 7354 sayılı Öğretmenlik Meslek Kanunu'nda yer alan bazı hükümlerin iptali istemiyle yapılan başvuruyu karara bağladı.
Peki, başöğretmenlik ve uzman öğretmenlik sınavı kaldırıldı mı? Öğretmenlik Meslek Kanunu'nun hangi maddeleri iptal edildi?
İşte AYM Öğretmenlik Meslek Kanunu iptal edilen maddeleri!
AYM ÖĞRETMENLİK MESLEK KANUNU İPTALİ İSTENEN MADDELER
İptali istenen maddeler arasında, mesleğin aday öğretmenlik döneminden sonra "öğretmen", "uzman öğretmen" ve "başöğretmen" olmak üzere üç kariyer basamağına ayrılması, aday öğretmenlik ve aday öğretmenliğe atama usullerine ilişkin düzenlemeler ile bunun yönetmelikle belirlenmesine ilişkin hükümler yer alıyordu.
ÖĞRETMENLİK MESLEK KANUNU (ÖMK) İPTAL EDİLEN MADDELER
Karara göre atama ve kıdeme ilişkin bazı maddeler kaldırılacak. Başöğretmenlik ve uzman öğretmenlik sınavı ise devam edecek.
İptal edilenler arasında, aday öğretmenlerin Adaylık Değerlendirme Komisyonu tarafından yapılan değerlendirme sonucu mesleğe atanması, Aday Öğretmen Yetiştirme Programı'na mazeretsiz olarak katılmayanlar ile bu program sonunda Adaylık Değerlendirme Komisyonunca yapılan değerlendirmede başarısız olanların atanamayacağına ilişkin hükümler yer aldı.
Öğretmenlerin adaylık sürecinde yetiştirilmelerine esas Aday Öğretmen Yetiştirme Programı ve Adaylık Değerlendirme Komisyonunun oluşumu ile aday öğretmenlik sürecine ilişkin diğer usul ve esasların yönetmelikle düzenlenmesi ile öğretmenlik mesleği kariyer basamaklarında ilerlemeye ilişkin usul ve esasların yönetmelikle düzenlenmesine ilişkin hükümler de iptal edildi.
- Mahkeme ayrıca, Kanun'un 6. maddesinin 1 numaralı fıkrasının b bendinde yer alan uzman öğretmenlere yönelik "mesleki gelişim alanlarında uzman öğretmenlik için öngörülen asgari çalışmaları tamamlamış olan" ifadesi ile aynı Kanun'un 6. maddesinin 2 numaralı fıkrasında yer alan başöğretmenlere yönelik "ve mesleki gelişim alanlarında başöğretmenlik için öngörülen çalışmaları tamamlayanlar" ibaresinin iptaline karar verdi.
- Mahkeme kararlarından anlaşılacağı üzere 2022 yılı içinde Öğretmen Bilişim Ağı (ÖBA) üzerinden mesleki gelişim için verilen eğitimlerin kaldırlmasına böylece Uzman Öğretmenlik için Aday öğretmenlik sonrası 5 yıl çalıştıktan sonra Uzman öğretmenliğe başvurulması ilkesi ile Baş öğretmenlik için uzman öğretmenlikte 10 yıl çalışma sürelerinin sabit kaldığı hem de başöğretmenlik sınavlarının uzmanlık sınavlarının devamına karar verilmiş ÖMK, Kanunun Öğretmenlerin temel özlük haklarının iyileştirilmesi noktasında öğretmenleri tatmin etmediği konunun akademisyenleri ve uzmanları tarafından dile getirilmiştir.